Wyrok SN z dnia 7 lutego 2019 r., sygn. II CSK 10/18

1. Miarkowanie ma na celu wyeliminowanie dużych dysproporcji między wysokością kary a godnym ochrony interesem wierzyciela, ponieważ kara umowna nie może prowadzić do nieuzasadnionego wzbogacenia uprawnionego. Ustalenie zakresu zmniejszenia kary umownej, odpowiadające ustawowo przewidzianym przesłankom, zostało powierzone sądom merytorycznie rozstrzygającym spór w tym zakresie. Orzeczenie sądu miarkujące wysokość kary umownej ma charakter kształtujący stosunek prawny pomiędzy stronami, wywołuje jednak skutek ex tunc, czyli ustalający wysokość kary umownej obowiązującą już od chwili jej wymagalności. Skuteczne odwołanie się dłużnika do obu przesłanek wskazanych w art. 484 § 2 k.c. ma miejsce wtedy, gdy kara umowna po zmniejszeniu jej z powodu wykonania zobowiązania w znacznej części pozostaje nadal rażąco wygórowana.

2. Zastrzeżenie kary umownej na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania nie zwalnia dłużnika z obowiązku jej zapłaty, w razie wykazania, że wierzyciel nie poniósł szkody.

Teza od Redakcji

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Władysław Pawlak (przewodniczący)

SSN Marta Romańska

SSN Bogumiła Ustjanicz (sprawozdawca)

w sprawie z powództwa A. M. przeciwko Gminie Ż. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 7 lutego 2019 r., skargi kasacyjnej powoda oraz skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w [...] z dnia 1 czerwca 2017 r., sygn. akt I ACa [...],

1) oddala obie skargi kasacyjne;

2) zasądza od pozwanej na rzecz powoda kwotę 5400 zł (pięć tysięcy czterysta) tytułem kosztów postępowania kasacyjnego

Uzasadnienie

Nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym z dnia 27 maja 2013 r. Sąd Okręgowy w P. zobowiązał pozwaną do zapłaty na rzecz powoda kwoty 825 388,36 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 4 września 2012 r. oraz kwoty 22 234 zł tytułem kosztów postępowania.

Po rozpoznaniu sprawy zainicjowanej zarzutami pozwanej Sąd Okręgowy w P. wyrokiem z dnia 29 czerwca 2016 r. uchylił ten nakaz zapłaty i oddalił powództwo oraz orzekł o kosztach postępowania. Ustalone zostało, że po przeprowadzeniu postępowania o udzielenie zamówienia publicznego w trybie przetargu nieograniczonego pozwana w dniu 7 września 2009 r. zawarła umowę z konsorcjum, które tworzyli A. M. prowadzący działalność w ramach Firmy Handlowo-Produkcyjno - Usługowej M. i Przedsiębiorstwo "E." spółka jawna w S., reprezentowani przez A. M. jako lidera, o wykonanie przebudowy ulicy O. w Ż. na odcinku od ulicy M. do ulicy K. Umówione roboty zostały podzielone na branże: drogową, sanitarną, elektryczną, pełną obsługę geodezyjną, wykonanie i wdrożenie projektu organizacji ruchu na czas trwania robót, późniejszą likwidację tego oznakowania, wykonanie planu BIOZ, przywrócenie terenu przyległego do stanu pierwotnego, wykonanie dokumentacji budowlanej powykonawczej, dozór placu budowy, ubezpieczenie umowy. Integralną częścią umowy były dokumentacja projektowa i specyfikacja techniczna wykonania robót, które wiązały wykonawców. Wynagrodzenie zostało określone na nieprzekraczalną kwotę 6 035 750,60 zł netto (7 363 615,73 zł brutto). Do jej podwyższenia nie mogło dojść nawet w przypadku wykonania jakichkolwiek robót dodatkowych. Dla ewentualnych robót dodatkowych, nieprzewidzianych umową przyjęto stawki kalkulacyjne, zawarte w ofercie stanowiącej załącznik do umowy. Zapłata wynagrodzenia miała być dokonywana fakturami częściowymi za dany etap robót (poszczególne branże) oraz fakturą końcową, zgodnie z harmonogramem rzeczowo - finansowym, z tym, że faktura końcowa powinna obejmować kwotę nie mniejszą niż 30% wartości umowy, jej wystawienie mogło nastąpić po protokolarnym odbiorze końcowym, okres jej zrealizowana strony określiły na 30 dni od doręczenia. Czas związania umową obejmował okres od 7 września 2009 r. do 30 października 2010 r. Termin zakończenia robót przypadał na dzień podpisania protokołu końcowego. Inspektor nadzoru miał dokonywać odbiorów częściowych oraz odbiorów robót zanikowych w terminie siedmiu dni od wpisu zgłoszenia w dzienniku budowy. Komisyjny odbiór końcowy powinien być zorganizowany w terminie 14 dni od zgłoszenia przez wykonawcę robót do odbioru i potwierdzenia prawidłowości oraz zgodności wykonanych robót przez inspektora nadzoru. Protokół odbioru końcowego wraz z kompletną dokumentacją powykonawczą stanowił podstawę końcowego rozliczenia. Dokonanie odbioru końcowego było uzależnione od stwierdzenia przez komisję, że nie było żadnych wad i usterek.

Strony zastrzegły kary umowne, stwierdzając, że wykonawca zapłaci zamawiającemu karę za odstąpienie od umowy przez którąkolwiek ze stron, z przyczyn, za które ponosi on odpowiedzialność w wysokości 10% wynagrodzenia umownego. W przypadku zwłoki w oddaniu przedmiotu umowy kara wynosić miała 0,2% wynagrodzenia umownego za każdy dzień zwłoki, zwłoka w usunięciu wad stwierdzonych przy odbiorze była przyczyną naliczenia kary w wysokości 0,2% wynagrodzenia umownego za każdy dzień zwłoki, liczonej od upływu dnia wyznaczonego na usunięcie wad. Kary miały być potrącane automatycznie, bez zgody wykonawcy z faktury końcowej. Ustalone było także, że wykonawca może zlecić część robót podwykonawcom.