Wyrok NSA z dnia 25 maja 2023 r., sygn. I OSK 1307/22

Dnia 25 maja 2023 roku Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: sędzia NSA Aleksandra Łaskarzewska (spr.) Sędziowie: sędzia NSA Elżbieta Kremer sędzia NSA Maciej Dybowski po rozpoznaniu w dniu 25 maja 2023 roku na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej Rzecznika Praw Obywatelskich od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 25 stycznia 2022 r., sygn. akt I SA/Wa 1017/21 w sprawie ze skargi Rzecznika Praw Obywatelskich na postanowienie Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Warszawie z dnia 26 listopada 2020 r. nr KOC/4429/Sr/20 w przedmiocie odmowy wszczęcia postępowania w sprawie umorzenia zadłużenia uchyla zaskarżony wyrok, zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Prezydenta Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 10 sierpnia 2020r. nr ŚR-8251/001105/ZZ/08/2020

Uzasadnienie

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z 25 stycznia 2022 r. oddalił skargę Rzecznika Praw Obywatelskich na postanowienie Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Warszawie z dnia 26 listopada 2020 r. nr KOC/4429/Sr/20 w przedmiocie odmowy wszczęcia postępowania w sprawie umorzenia zadłużenia.

W uzasadnieniu wyroku Sąd I instancji przyjął następujące okoliczności faktyczne i prawne.

Pismem z 6 lipca 2019 r. M. W. wniosła o umorzenie kwoty podlegającej zwrotowi z tytułu wypłaconego zasiłku pielęgnacyjnego w okresie od 1 stycznia 2010 r. do 30 czerwca 2019 r. Wniosek swój uzasadniła trudną sytuacją materialną oraz brakiem świadomości otrzymywania dwóch świadczeń.

Prezydent W. postanowieniem z 10 sierpnia 2020 r. odmówił wszczęcia postępowania.

Postanowieniem z 26 listopada 2020 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Warszawie (dalej SKO lub Kolegium) utrzymało w mocy powyższe rozstrzygnięcie. Kolegium stwierdziło, że w analizowanej sprawie zachodziła przeszkoda do wszczęcia postępowania zgodnie z art. 61a §1 K.p.a. SKO, odwołując się do treści art. 16 ust. 7-8 i art. 30 ust. 9 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2020 r. poz. 111 ze zm., dalej: u.ś.r.), stwierdziło, że organ I instancji nie był uprawniony do wydania w sprawie decyzji o umorzeniu pobranego przez M. W. zasiłku pielęgnacyjnego. Aktualnie na gruncie przepisów art. 16 ust. 6-8 u.ś.r. wyłączona jest możliwość wydania decyzji administracyjnej w przedmiocie świadczeń nienależnie pobranych i ich zwrotu. W konsekwencji organ nie był uprawniony do zastosowania w sprawie przepisów art. 30 ust. 9 u.ś.r., które to przepisy pozwalają na rozpatrzenie żądania strony o umorzenie kwot świadczeń nienależnie pobranych co do istoty. Przepis art. 16 ust. 7 ustawy obliguje Zakład Ubezpieczeń Społecznych do dokonania potrącenia. Organ, który wypłacił zasiłek pielęgnacyjny za ten okres, nie posiada w tym zakresie kompetencji do zwolnienia strony zobowiązanej od obowiązku zwrotu takiego zasiłku. Przepis art. 16 ust. 7 ustawy przekazuje rozliczenie wypłaconego zasiłku pielęgnacyjnego za okres równoczesnego pobierania dodatku pielęgnacyjnego przez stosowne pomniejszenie świadczeń emerytalno-rentowych i przekazanie tej kwoty na rachunek organu właściwego, do kompetencji organów emerytalno-rentowych.

Jak dalej podniósł organ, przepisy art. 16 ust. 7 i 8 u.ś.r. zostały wprowadzone ustawą nowelizacyjną z dnia 24 lipca 2015 r. (Dz. U. z 2015 r. poz. 1302) i weszły w życie 4 marca 2016 r. W świetle nowelizacji brak jest podstaw prawnych do wydawania decyzji administracyjnej w przedmiocie ustalenia świadczeń nienależnie pobranych i zobowiązania do ich zwrotu, bowiem potrącenie pobranych tytułem zasiłku pielęgnacyjnego kwot za okres, za który przyznano dodatek pielęgnacyjny, następuje z mocy prawa. Wyjęcie tego rodzaju sytuacji z reżimu ustalania i zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, a w konsekwencji i ulg w tym zakresie, było więc świadomym zabiegiem ustawodawczym. Podobne rozwiązanie funkcjonuje na gruncie art. 99 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 1508) i w jego zakresie istnieje bogate orzecznictwo sądów administracyjnych, które wskazuje, że zaistnienie sytuacji opisanej w art. 99 ust. 1 ustawy wyłącza możliwość zastosowania art. 104 ust. 4 ustawy odnoszącego się do umorzenia lub odstąpienia od żądania zwrotu określonych należności.