Ochrona pracowników w razie niewypłacalności pracodawcy

Ustawa z 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 85) ustanawia z jednej strony kolejne obciążenie dla pracodawcy w postaci składki na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, z drugiej jednak strony, płacąc ustaloną składkę na fundusz, pracodawca ubezpiecza się od ryzyka zatrudnienia, tj. od niemożności zrealizowania obowiązku wypłacenia pracownikom należnych im świadczeń. Niewypłacalność pracodawcy nie jest problemem istniejącym tylko w Polsce. Jest to poważny problem europejski (można powiedzieć ogólnoświatowy). Wychodząc naprzeciw temu niepokojącemu zjawisku, 3 czerwca 1992 r. w Genewie przyjęto Konwencję Nr 173 Międzynarodowej Organizacji Pracy, dotyczącą ochrony roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy. Konwencja ta ustanawia 2 systemy ochrony nie zaspokojonych roszczeń pracowniczych, tzn. system pierwszeństwa i system gwarancji.

Polska, będąc członkiem Międzynarodowej Organizacji Pracy, zastosowała oba systemy ochrony.

System pierwszeństwa, zwany także systemem priorytetu lub przywileju, jest instytucją prawną polegającą na zapewnieniu wierzytelnościom pracowniczym uprzywilejowanej pozycji wśród wierzycieli niewypłacalnego pracodawcy, a co za tym idzie zwiększającą szansę pracowników uzyskania należnych im sum. System ten jest najpowszechniej stosowany na świecie, jednak skuteczny tylko wtedy, gdy w postępowaniu upadłościowym jest wystarczający i nadający się do upłynnienia majątek. Jego niewątpliwą wadą jest długi okres oczekiwania na zaspokojenie roszczeń przede wszystkim z uwagi na przewlekłość postępowania upadłościowego.

Jego realizacja polega na zaliczeniu w polskim prawie upadłościowym należności pracowniczych do pierwszej kategorii wierzytelności uprzywilejowanych - art. 204 § 1 ust. 1 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z 24 października 1934 r. — Prawo upadłościowe (Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.). Taka ochrona jest jednak niewystarczająca zarówno ze względu na formalizm i przewlekłość postępowania upadłościowego, jak i z powodu zaliczenia do tej samej pierwszej kategorii wierzytelności uprzywilejowanych także największych długów, tj.: należności wobec Skarbu Państwa, kosztów postępowania upadłościowego i należności związanych z zarządem i likwidacją mienia.